BM Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) belirlemelerine göre, son 30 yılda %50 artan dünya süt üretiminde Hindistan başı çekiyor. Dünya genelinde yaklaşık 150 milyon aile, süt üretimi ile uğraşıyor.
BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), dünyada süt üretimi, tüketimi ve ticaretine ilişkin raporunu yayınladı.
Dünya süt üretimi
Rapora göre, dünya genelinde yaklaşık 150 milyon aile süt üretimi ile uğraşıyor. Gelişmekte olan ülkelerde süt çoğunlukla küçük ölçekli işletmeler tarafından üretiliyor ve satışa sunulan sütten elde edilen gelir, ailenin temel geçim kaynağını oluşturuyor.
Son 10 yılda gelişmekte olan ülkeler dünya toplam süt üretimi içerisindeki paylarını artırırken, bu artış hayvan başına elde edilen verimden çok, üretime dâhil olan hayvan sayısındaki artıştan kaynaklandı.
Hindistan süt üretiminde ilk sırada
Dünya süt üretimine ilişkin bazı veriler şöyle:
Son 30 yılda dünya toplam süt üretimi %50’den fazla arttı. 1970 yılından bu yana süt üretimi en fazla Güney Asya bölgesinde artış gösterirken, yoksulluk ve özellikle bazı ülkelerdeki olumsuz hava koşulları sebebiyle Afrika’daki süt üretim artış hızı, diğer gelişmekte olan ülkelere göre daha yavaş.
Toplam süt üretiminin %18’ini gerçekleştiren Hindistan, dünyanın en büyük süt üreticisi konumunda yer alırken, bu ülkeyi ABD, Çin, Pakistan ve Brezilya takip ediyor.
Dünyada süt üretim fazlası en fazla olan ülkeler sırasıyla Yeni Zelanda, ABD, Almanya, Fransa, Avustralya ve İrlanda iken, dünyada en fazla arz açığı olan ülkeler ise Çin, İtalya, Rusya Federasyonu, Meksika, Cezayir ve Endonezya.
Hayvan türlerine göre süt üretimi
Dünyada çiğ süt ağırlıklı olarak sığır, manda, keçi, koyu ve deveden elde edilirken; tibet sığırı (yak), at, ren geyiği ve eşek, sütün elde edildiği diğer hayvan türleri olarak sıralanıyor.
İnek sütü üretimi oldukça geniş bir coğrafyada yapılırken, diğer türler de olumsuz hava koşulları sebebiyle tarımsal faaliyetin kısıtlandığı alanlarda süt hayvancılığına imkân sağlıyor. Koyun Akdeniz çevresindeki yarı kurak bölgelerde; keçi Afrika’daki zayıf topraklarda; at Orta Asya steplerinde; deve kurak topraklarda; manda nemli tropik bölgelerde ve tibet sığırı Tibet Platosu gibi yüksek dağlık bölgelerde süt üretimine imkan tanıyor.
Dünya toplam süt üretiminin %83’ünü inek sütü, %13’ünü manda, %2’sini keçi, %1’ini koyun, %0,4’ünü deve sütü ve az miktarda at ve tibet sığırından elde edilen sütler oluşturuyor.
Gelişmekte olan ülkelerde üretilen toplam süt miktarının yaklaşık 1/3’ü manda, keçi, deve ve koyun sütü oluştururken; gelişmiş ülkelerde üretilen toplam sütün hemen hemen tamamı inekten elde ediliyor.
İnek sütü; Sahra Altı Afrika’da üretilen toplam sütün 4/3’ünü, Asya Kıtasında üretilen toplam sütün yarısını ve Latin Amerika’da üretilen toplam sütün neredeyse tamamını oluşturuyor. Diğer türlerden elde edilen süt Asya’da üretilen toplam süt miktarının %39’unu, Afrika’da %26’sını, Avrupa’da %3’ünü, Amerika’da %0,3’ünü oluştururken, Okyanusya’da inek hariç diğer türlerden neredeyse hiç süt üretilmiyor.
Yaklaşık 168 milyon baş olduğu tahmin edilen dünya manda varlığının %95’i Asya’da, %2’si Afrika’da (özellikle Mısır), %2’si Güney Amerika’da ve %1’den daha azı Avustralya ve Avrupa’da bulunuyor. Güney Asya’da sütün en fazla elde edildiği hayvan ırkı manda iken, dünyanın en büyük manda sütü üreticisi ülkeler Hindistan ve Pakistan.
Sütün bileşenleri
Enerji, yüksek kalitede protein ve yağ başta olmak üzere temel besin değerlerini bünyesinde barındıran süt; kalsiyum, magnezyum, selenyum, riboflavin, vitamin B12 ve pantotenik asit gibi gerekli besin alımlarında önemli katkılar sağlıyor. Süt ve süt ürünleri, besin değerlerinin zenginliğinin yanında bitkisel beslenme ağırlıklı diyetlere de uygun bir gıda.
Sütün en önemli bileşeni olan su; inek, manda, tibet sığırı, koyun, keçi, at ve eşek sütleri arasında %83 ile tibet sığırında en az, %91 ile eşekte en yüksek oranda bulunuyor.
Çiğ süt maliyetleri
Çiğ sütün toplanması ve nakliyesinin toplam süt işleme maliyeti içerisindeki payı, genellikle %30’dan fazla.
Hindistan’da dokuz başlık bir işletmenin ürettiği çiğ süt başına düşen işçi maliyeti ile ABD’deki 350 baş kapasiteli bir işletmenin çiğ süt başına işçi maliyeti aynı. Çiğ süt üretim maliyeti üzerinde doğrudan etkiye sahip yem fiyatlarındaki artış ya da azalışlar çiğ süt fiyatlarını etkiliyor.
En çok üretilen, pazarlanan ve tüketilen süt ürünü içme sütü olurken, diğer süt ürünleri; fermente sütler, peynir, tereyağı ve ghee, koyulaştırılmış süt, kuru süt veya süttozu, krema, peynir altı suyu ürünleri ile peynir yapımından fırın ürünlerine, boya ve tutkal yapımına kadar pek çok ürünün bileşiminde kullanılan kazein olarak sıralanıyor.
Codex Alimentarius nedir?
FAO ile Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından 1963 yılında gıda standartlarının, kurallarının ve bağlantılı gıda kodlarının ve bunların uygulamalarının geliştirilmesi amacıyla kurulan Codex Alimentarius ya da “gıda kodu”, devletler, gıda endüstrisi, gıda sektöründe ticari faaliyet gösteren kişi ve kuruluşlar ve tüketiciler için uluslararası bir referans olarak kabul ediliyor.
Codex Alimentarius süt ürününü “gıda katkısı veya işlenmesi için gerekli olabilecek diğer işlevsel maddeleri içerebilen sütün işlenmesiyle elde edilen ürün” şeklinde tanımlıyor. Süt ürünleri çeşitliliği beslenme alışkanlıklarına, mevcut süt işleme teknolojilerine, piyasa talebine ve sosyal ve kültürel koşullara bağlı olarak bölgeden bölgeye ve aynı bölgedeki ülkeler arasında farklılık gösteriyor.
Kişi başına düşen süt ve süt ürünleri tüketimi gelişmiş ülkelerde daha yüksek olmakla beraber, gelişmekte olan ülkelerde de her geçen yıl artıyor. Dünya genelinde süt ve süt ürünlerine olan talep; nüfus artışı, kişi başına düşen gelirdeki artış, kentleşme ve beslenme alışkanlıklarındaki değişikliklere bağlı olarak artış gösteriyor.
İçme sütü miktar bazında gelişmekte olan ülkelerde en yoğun tüketime sahip ürün iken, kentsel bölgelerde içme sütü, kırsal bölgelerde ise fermente süt ürünleri daha fazla tüketiliyor.
6 milyar insan tüketiyor
Dünya genelinde, büyük bir çoğunluğu gelişmekte olan ülkelerde olmak üzere 6 milyardan fazla insan süt ve süt ürünleri tüketiyor. 1960’lardan bu yana gelişmekte olan ülkelerde kişi başına düşen süt tüketimi neredeyse iki kat artarken; et tüketimi üç katından fazla, yumurta tüketimi ise beş kat arttı. Son 20 yılda Sahra altı Afrika’da kişi başı süt tüketiminde azalma oldu.
Kişi başı süt tüketimi; Arjantin, Ermenistan, Avustralya, Kosta Rica, Avrupa, İsrail, Kırgızistan, Kuzey Amerika ve Pakistan’da yüksek (> 150 kg/kişi/yıl); Hindistan, İran, Japonya, Kenya, Meksika, Moğolistan, Yeni Zelanda, Kuzey ve Güney Afrika, Yakın Doğu ve Latin Amerika’nın büyük bir kısmı orta (30-150 kg/kişi/yıl); Vietnam, Senegal, Orta Afrika ile Doğu ve Güneydoğu Asya’nın büyük bir kısmı az (< 30 kg/kişi/yıl) olarak gerçekleşti.
Güney Asya’da süt ve süt ürünleri tüketiminin 2030 yılına kadar %125 oranında artması bekleniyor.
Süt, beslenme kaynaklı enerjinin Avrupa ve Okyanusya’da %8-9, Asya ve Afrika’da %3’ünü; protein ihtiyacının Asya ve Afrika’da %6-7’sini, Avrupa’da %19’unu; yağ ihtiyacının Asya ve Afrika’da %6-8 arasında, Avrupa, Okyanusya ve Amerika’da da %11-14’ünü karşılıyor.
Süt ticaretinde kayıt dışı
Gelişmekte olan ülkelerde üretime konu olan çiğ sütün büyük bir kısmı, tüketicilerin kayıtlı olarak işleme ve paketleme işlemlerinden doğan ilave ürün maliyetlerine katlanmak istememeleri nedeniyle kayıt dışı olarak pazarlanıyor.
Belirlemelere göre süt ürünleri tarımsal ürün ihracatının %6’sını oluşturuyor. Uluslararası süt ürünleri ticaretinde en çok işlem gören ürünler ise tereyağı, peynir ve süttozu.
(227)
