Türkiye haşhaş, üretim alanının büyüklüğü ve işlendiği fabrikanın kapasitesiyle dünyada ilk sırada yer alıyor. Haşhaşın ülkemize 100 – 120 milyon dolar katkı sağladığını ve dünya morfin ihtiyacının yüzde 25’ini Türkiye’nin karşıladığını söyleyen TMO Genel Müdürü İsmail Kemaloğlu, üreticiden morfin değeri yüksek sertifikalı tohumları kullanmasını istedi.
Kapsülündeki alkaloidleri ilaç tohumu ise gıda amaçlı kullanılan tek yıllık tıbbi ve endüstriyel bir bitki olan haşhaş, Anadolu’da 5000 yıldır üretiliyor. Dünyada haşhaş 140 bin hektar alanda üretilirken Türkiye bu alanın yarısına yani 70 bin hektarına sahip.
Birleşmiş Milletler tarafından Hindistan’la birlikte öncü ülke olarak kabul edilen Türkiye’de haşhaş üretimi, 1938 yılından sonra Toprak Mahsulleri Ofisi’nin denetiminde üretiliyor.
70 bin üretici
Türkiye’de haşhaş tarımı bugün itibariyle Afyonkarahisar, Amasya, Balıkesir, Burdur, Çorum, Denizli, Eskişehir, Isparta, Konya, Kütahya, Manisa, Tokat ve Uşak olmak üzere toplam 13 ilde 70 bin hektar alanda yıllık ortalama 70 bin üreticiyle yapılıyor.
Üretilen haşhaşı değerlendirmek ve piyasanın yasal alkaloid gereksinimini karşılamak amacıyla 1981 yılında Afyon Alkaloidleri Fabrikası Bolvadin ilçesinde üretime başlıyor. Alanında dünyanın en büyük fabrikası olan işletme, bugün ortalama yıllık 25 bin ton kapasiteyle çalışıyor.
Haşhaşta kontrollü üretim
Haşhaşın tarihçesi, üretim serüveni ve ihracat kapasitesi hakkında bilgiler veren Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürü İsmail Kemaloğlu, haşhaşın Türkiye’nin geleneksel bir ürünü olduğunu söyledi.
Haşhaş ekiminin 1933 yılına kadar ülkemizde serbest olduğunu belirten Kemaloğlu, 1933 yılında haşhaşa ilişkin uyuşturucu maddelerin üretimini düzenleyen özel bir birimin kurulmasıyla kontrollü üretime geçildiğini söyledi.
Kemaloğlu, “Daha sonra 1938 yılında Toprak Mahsulleri Ofisi kurulunca, haşhaşa ilişkin, uyuşturucu maddelere ilişkin bütün üretim kısmı, satışı, ticareti TMO genel müdürlüğünün kontrolünde işlemeye başlıyor. 1960 yılında haşhaş üretimi 17 ilden 42 ile çıkarılıyor.”
Haşhaş ekim alanlarının yıllar içinde azaldığını vurgulayan TMO Genel Müdürü Kemaloğlu, “Birleşmiş Milletlerin Türkiye’ye verdiği, dünyaya belirlediği alan sınırı çerçevesinde üretim yapılıyor. O sebeple Türkiye için haşhaş ekim alanımız belli. 70 bin hektar, alanda ekim yapabiliyoruz” diye konuştu.
“Haşhaş çiftçisi piyasa sorunu yaşamıyor”
Haşhaşın üreticisine kar getiren bir bitki olduğunu söyleyen Kemaloğlu, TMO’nun garantör alıcı olduğunu ve haşhaş çiftçisinin piyasa sorunu yaşamadığını belirtti.
Türkiye’nin dünyadaki haşhaş ekim alanının yüzde 50’sine sahip olduğunu vurgulayan Kemaloğlu, üretimle esas amacın daha çok dış pazar olduğunu vurgulayarak, ”Bizim içerdeki pazarımız 2 ton, 3 ton gibi daha çok sınırlı bir pazar. Nihayetinde tıbbi ve bitkisel anlamda kimya sanayiinde ve gelişmiş endüstri de kullanıldığından dış pazarlar bu anlamda daha çok talepkar. En büyük pazar Amerika Birleşik Devletleri ve üretimimizin yüzde 95’ini ihraç ediyoruz” şeklinde konuştu.
“Dış pazarda üstünlüğümüzü koruyoruz”
Haşhaşın üretici ülkeler arasında bir rekabet olduğuna dikkat çeken Kemaloğlu, “Bugün baktığımızda haşhaş üretiminde Türkiye’nin rakibi dediğimiz ülkeler Hindistan’ın yanında, Avustralya var, Fransa var, İspanya, Macaristan gibi ülkeler. Oralarda da hem ekim alanları artmış hem üretim artmış. O manada Türkiye’de üretim anlamında bir fazlalık var, dolayısıyla bir rekabet var diyebiliriz.” diye konuştu.
“Kaliteli haşhaş için tohumu TMO’dan alınmalı”
Haşhaşın kalitesini belirleyen en önemli unsurun morfin değeri olduğunu vurgulayan TMO Genel Müdürü Kemaloğlu, çiftçinin daha kaliteli haşhaş üretebilmesi için morfin oranı yüksek sertifikalı tohumları TMO’dan tedarik etmeleri noktasına özellikle değindi ve “Bütün amacımız haşhaştaki morfin değerini yükseltmek. Morfin değerini yükselttiğimiz ölçüde biz morfin ve türevlerini miktar olarak daha fazla üretiyor olacağız.” ifadelerini kullandı.
“Bu yılki avans fiyat: 4.25 lira”
Haşhaşı her yıl avans fiyat açıklayarak aldıklarını belirten Kemaloğlu, bu yılki rakamın 4.25 TL olduğunu belirterek, “Haşhaşı her yıl avans fiyat açıklayarak almaya başlıyoruz. Fiyatı tamamen TMO Genel Müdürlüğü belirliyor. Geçen yıl 3.75 TL olan fiyatı bu yıl yüzde 7 olarak artırarak 4.25 liraya çıkardık. Bu da çiftçi için makul, kar getirebilecek bir fiyat demektir” dedi.
Alanında en büyük fabrika: Afyon Alkaloidleri Fabrikası
Haşhaş işleme sürecini yerinde anlatan Afyon Alkaloid Fabrikası Müdürü Nazmi Akın, dünyanın alanında en büyük fabrikası olduğunu belirterek 25 bin ton kuru haşhaş işleyip 100 ton morfin üretme kapasitesine sahip olduğunu söyledi.
Akın, “Haşhaş kapsülünden üretilen narkotikler ihraç ediliyor, kapsül içindeki tohumlar da ülke ihtiyacını karşıladıktan sonra da büyük oranda ihraç ediliyor. Neredeyse haşhaş kapsülünden elde ettiğimiz ürünlerin ihracından elde ettiğimiz gelir kadar, haşhaş tohumu ihracatından ülkenin bir geliri var” diye konuştu.
“Emek yoğun bir ziraatı gerektiriyor”
Haşhaş bitkisinin üretim isteklerine değinen Akın, “Haşhaş bitkisi tek yıllık bir bitki. Özellikle bu bölgede ekim ayında ekiliyor, temmuz ayında hasat ediliyor. Emek yoğun bir ziraatı gerektiriyor” dedi.
“Haşhaşın Türkiye ekonomisine katkısı yaklaşık 120 milyon dolar”
Afyon Alkaloidleri Fabrikasının Türkiye ekonomisi için önemli bir kaynak vurgulayan Akın, “Bizim fabrikanın ürettiği morfin ve türevlerinin ekonomiye katkısı yıllık 55 – 60 milyon dolar civarında. Haşhaş tohumundan ihracatı da düşünürsek haşhaş bitkisinin ülkemize döviz bazındaki katkısı yaklaşık 100 – 120 milyon dolardır yıllık olarak” şeklinde konuştu.
(8)
