Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, tüketiciyi en üst düzeyde korumak için son tüketiciye arz edilen gıdalardaki beslenme ve sağlık beyanlarına ilişkin kuralları yeniden belirledi. Beslenme veya sağlık beyanlarının kullanımına sadece, ortalama tüketicinin beyanda belirtilen yararlı etkileri anlayabilmesi koşuluyla izin verilecek. Sadece aynı kategorideki aynı ürün adına sahip gıdalar arasında karşılaştırmalı beslenme beyanı yapılabilecek.
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği, Resmi Gazete’nin 26 Ocak 2017 tarihli Mükerrer Sayısında yayımlandı.
Son tüketiciye ve toplu tüketim yerlerine arz edilen gıda hakkında bilgilendirme mevzuatı kapsamında etiketlenmesinde, sunumunda veya reklamında kullanılan beslenme ve sağlık beyanlarına ilişkin kuralları kapsayan Yönetmeliğe göre, beslenme ve sağlık beyanları; Yönetmelik hükümlerine uygun olarak piyasaya arz edilen gıdaların etiketi, tanıtımı ve reklâmında kullanılabilecek.
Beslenme ve sağlık beyanlarının kullanımı
Beslenme ve sağlık beyanları; Belirsiz, yanlış veya yanıltıcı; Diğer gıdaların beslenme yönünden yeterliliği veya güvenilirliği konusunda şüpheye neden olacak, Belirli bir gıdanın aşırı tüketimini destekleyecek veya özendirecek, Çeşitli ve dengeli beslenmenin, genelde besin öğelerini uygun miktarlarda sağlayamayacağını belirtecek, ileri sürecek veya ima edecek şekilde olamayacak.
Çeşitli ve dengeli beslenme ile yeterli miktarda sağlanamayan besin öğeleri ile ilgili istisnalar, Bakanlık tarafından belirlenecek.
Beslenme ve sağlık beyanları, tüketicide endişeye neden olabilecek biçimde; yazılı, resimli, grafik veya sembolik gösterimler vasıtasıyla vücut fonksiyonlarındaki değişiklere atıfta bulunacak şekilde olamayacak.
Yönetmelik; İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik, Doğal Mineralli Sular Hakkında Yönetmelik, Üretiminde doğal mineralli su kullanılan alkolsüz içecekler ile ilgili gıda kodeksi, Özel beslenme amaçlı gıdalar ile ilgili gıda kodeksi, Takviye edici gıdalar ile ilgili gıda kodeksi hükümleri saklı kalacak şekilde uygulanacak.
Ticari marka veya özel ismin kullanımı
Bir gıdanın etiketlenmesinde, sunumunda veya reklamında yer alan ve bir beslenme veya sağlık beyanı olarak yorumlanabilecek ticari marka veya özel isim, Yönetmelikte yer alan ilgili beslenme veya sağlık beyanı koşullarının karşılanması ve ilgili beyanın da yapılması şartıyla kullanılabilecek.
Beslenme veya sağlık beyanı ifadelerinin yerine anlamını değiştirmeyecek ve güçlendirmeyecek şekilde eşdeğer ifadelerin kullanılması Bakanlıkça yayımlanacak kılavuzla belirlenecek.
Sağlık beyanları için kullanım koşulları
Gıdanın etiketi, tanıtımı veya reklâmında sağlık beyanı yapılabilmesi için gıdanın besin öğesi profili açısından; Bileşiminde en fazla 100 mg/100 kcal sodyum bulunan, İçerdiği enerjinin en fazla %10’u doymuş yağ asitlerinden gelen, İçerdiği enerjinin en fazla %10’u ilave şekerden gelen, Doğal olarak bileşiminde en az 55 mg/100 kcal kalsiyum bulunan koşullarından en az ikisine bir arada sahip olması zorunlu olacak.
Takviye edici gıdalarda bu hükümler göz önünde bulundurulmaksızın, Yönetmeliğin diğer hükümlerine uyulması şartıyla sağlık beyanları yapılabilecek.
Hacmen %1,2 den fazla alkol içeren içeceklerde sağlık beyanı yapılamayacak. Bu ürün grubu için sadece enerji miktarının azaltılmasına ilişkin beslenme beyanı yapılabilecek.
Genel koşullar
Beslenme veya sağlık beyanının yapılabilmesi için şu koşulların sağlanması gerekecek:
a) Hakkında beyan yapılan bir besin öğesinin veya diğer öğenin bir gıdada veya gıda grubunda bulunması, bulunmaması veya miktarının azaltılmasının, genel kabul görmüş bilimsel kanıtlarla ortaya konulan, yararlı bir besleyici veya fizyolojik etkisinin olduğunun gösterilmesi.
b) Hakkında beyan yapılan besin öğesi veya diğer öğenin son üründe;
İlgili mevzuatta tanımlanan belirgin miktarı veya belirgin miktarın mevzuatla belirlenmediği durumlarda, genel kabul görmüş bilimsel kanıtlarla ortaya konulan, besleyici veya fizyolojik etkiyi sağlayacağı iddia edilen miktarda bulunması,
Bulunmaması veya genel kabul görmüş bilimsel kanıtlarla ortaya konulan, besleyici veya fizyolojik etkiyi sağlayacak kadar azaltılmış miktarda olması,
c) Uygulanabilir olduğu durumlarda, hakkında beyan yapılan besin öğesi veya diğer öğenin vücut tarafından kullanılabilecek formda olması,
ç) Makul olarak tüketilmesi beklenen gıda miktarının, beyan ile ilgili besin öğesi veya diğer öğeyi (b) bendinin (1) numaralı alt bendinde bahsedilen miktarlarda sağlaması,
d) Beslenme beyanları için üçüncü bölümde ve sağlık beyanları için dördüncü bölümde belirlenen özel koşulları sağlanması.
Beslenme veya sağlık beyanlarının kullanımına sadece, ortalama tüketicinin beyanda belirtilen yararlı etkileri anlayabilmesi koşuluyla izin verilecek. Beyanlar, kullanım talimatına göre tüketime hazır hale getirilen gıdayı esas alacak şekilde yapılacak.
Beyanlar için bilimsel doğrulama
Beslenme ve sağlık beyanları genel kabul görmüş bilimsel kanıtlara dayanacak ve bunlarla doğrulanacak. Beslenme veya sağlık beyanı yapan gıda işletmecisi, yaptığı beyanın Yönetmeliğe uygunluğunu kanıtlamak zorunda olacak. Bakanlık, gıda işletmecisinden Yönetmeliğe uygunluğunu gösteren tüm bilgi ve belgeleri sunmasını talep edebilecek.
Beslenme bildirimi
Markaya özgü olmayan gıdaya ilişkin genel reklam veya tanıtımlar hariç olmak üzere, beslenme veya sağlık beyanı yapılan ürünlerde beslenme bildirimi zorunlu olacak. Verilen bilgiler, Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliğinin ilgili maddesinde belirtilen bilgileri içerecek.
Takviye edici gıdalar için beslenme bildirimi, ilgili gıda kodeksi hükümlerine uygun olarak yapılacak.
Beslenme Beyanları
Gıdaların etiketi, tanıtımı veya reklâmında, sadece Ek-1’de yer alan Beslenme Beyanları, koşullarına uygun olmak kaydı ile yer alabilecek. Yapılacak değişiklikler için, ihtiyaç duyulması halinde Bilimsel Komisyonun görüşüne başvurulabilecek.
Bir gıda, beslenme beyanı yapabilme koşullarını doğal bileşiminde bulunan bir besin öğesi veya diğer öğe ile karşılıyorsa, beslenme beyanının önüne “doğal olarak/doğal” ibaresi eklenebilecek.
Karşılaştırmalı beslenme beyanları
6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla karşılaştırmalı beslenme beyanı, ürün çeşitliliği de dikkate alınarak sadece aynı kategorideki aynı ürün adına sahip gıdalar arasında yapılabilecek. Gıdada bulunan bir besin öğesinin miktarındaki ve/veya gıdanın enerji değerindeki fark belirtilecek ve karşılaştırmalı beyan aynı miktardaki gıda için yapılacak. Ek-1’de yer alan Beslenme Beyanları ve Beyan Koşullarında sadece artırılmış veya azaltılmış olanlar için karşılaştırmalı beslenme beyanı yapılabilecek.
Karşılaştırmalı beslenme beyanları, söz konusu gıdanın bileşimini, diğer markalara ait gıdalar da dâhil olmak üzere, beslenme beyanı bulundurmalarına izin verilmeyen aynı kategorideki gıdalarla karşılaştıracak şekilde yapılacak.
Sağlık Beyanları
Sağlık beyanları, Yönetmelikteki genel ve özel gerekliliklere uymadığı ve Yönetmeliğe göre izin verilerek ilgili maddelerde bahsedilen ve eklerde yer alan beyan listelerine dahil edilmediği sürece kullanılmayacak.
Sağlık beyanları; Dengeli ve çeşitli beslenme ile sağlıklı yaşamın önemini belirten ifade, Beyan edilen faydalı etkinin sağlanması için tüketilmesi gereken gıda miktarı ve tüketim şekli, Gerektiğinde, bu gıdayı tüketmemesi gerekenler için uyarı mesajı, Fazla tüketilmesi durumunda sağlığı olumsuz etkileyebilecek gıdalar için uygun bir uyarı gibi bilgiler etikette veya etiketin olmadığı durumlarda sunum ve reklamda yer alması koşuluyla kullanılacak.
Besin öğesinin ya da gıdanın sağlık üzerine genel faydalarına ilişkin beyanlar, özel bir sağlık beyanının koşulunun karşılanması ve ilgili beyanın da yapılması şartıyla da kullanılabilecek.
Tıp, beslenme veya diyetetik ile ilgili meslek örgütleri ile sağlıkla ilgili yardım kuruluşlarının sağlık beyanları ile ilgili tavsiye veya önerilerine ilişkin başvurular Bakanlıkça değerlendirilecek.
Belirli sağlık beyanlarının kullanımına ilişkin kısıtlamalar
Gıdanın tüketilmemesi durumunda sağlığın olumsuz etkilenebileceğini ileri süren beyanlar, Kilo/ağırlık kaybının miktarına veya oranına atıfta bulunan beyanlar, Bireysel doktorların veya sağlık profesyonellerinin ve Yönetmeliğin 14’üncü maddenin birinci fıkrasında belirtilmeyen diğer kuruluşların tavsiyelerine atıfta bulunan beyanlar, sağlık beyanı olarak kullanılamayacak.
Yönetmelikte, hastalık riskinin azaltılmasına, çocukların gelişimi ve sağlığına ilişkin beyanlar dışındaki sağlık beyanları; Bir besin öğesinin veya diğer öğenin; vücudun büyümesi, gelişimi ve fonksiyonları üzerindeki rolüne veya Psikolojik ve davranışsal fonksiyonlara veya İncelme veya kilo/ağırlık kontrolü veya açlık hissinin azaltılması veya tokluk hissinin artırılması veya diyetten sağlanan enerjinin azaltılmasına atıfta bulunan beyanlar olarak tanımlanıyor.
Genel kabul görmüş bilimsel kanıtlara dayandırılan veya Yeni geliştirilmiş bilimsel kanıtlara ve/veya koruma altına alınan tescilli verilere dayandırılan hastalık riskinin azaltılmasına, çocukların gelişimi ve sağlığına ilişkin beyanlar, Yönetmelikteki tüm gerekli kullanım koşullarına uyulması şartıyla kullanılabilecek.
Sağlık beyanlarının değiştirilmesi, askıya alınması ve iptali
Gıda işletmecileri, Yönetmeliğin izin verilen sağlık beyanlarını içeren eklerinden herhangi birinde yer alan bir beyan için değişiklik yapılmasına yönelik başvuruda bulunabilecek.
Bilimsel Komisyon, kendi insiyatifi ile veya Genel Müdürlüğün talebi üzerine, eklerde yer alan bir sağlık beyanının Yönetmelikteki koşulları halen karşılayıp karşılamadığı ile ilgili görüş oluşturarak, Genel Müdürlük vasıtasıyla kamuoyunun görüşüne açacak.
Genel Müdürlük, Bilimsel Komisyonun görüşünü en kısa sürede inceleyecek ve gerektiğinde belirtilen prosedürlere uygun olarak daha önce izin verilmiş olan sağlık beyanı değiştirilecek, askıya alınacak veya iptal edilecek.
Verilerin korunması
İzin başvurusu sırasında sunulan bilimsel veriler ve diğer bilgiler, sonraki başvuru sahibi önceki başvuru sahibi ile bu veriler ve bilgilerin kullanılabileceği konusunda anlaşmaya varmamışsa, Yönetmelikte belirtilen durumlarda sağlık beyanının kullanımına izin verildiği tarihten itibaren beş yıl süresince sonraki başvuru sahibinin yararına kullanılamayacak.
Kullanım koşulları
Sağlık beyanının ifade şekline ilişkin öneri ile birlikte sunulacak olan kullanım koşulları; Sağlık beyanının hedef kitlesi, Beyan edilen yararlı etkinin sağlanması için gerekli olan besin öğesi veya diğer öğe veya gıda veya gıda grubunun miktarı ve tüketim şekli, Gerekli durumlarda, hakkında sağlık beyanı yapılan besin öğesi veya diğer öğe veya gıda veya gıda grubunu tüketmekten kaçınması gereken kişilere yönelik açıklama, Aşırı şekilde tüketildiğinde sağlık açısından risk oluşturabilecek besin öğesi veya diğer öğe veya gıda veya gıda grubuna ilişkin uyarı, Kullanıma ilişkin diğer kısıtlamalar ve hazırlama ve/veya kullanıma ilişkin talimatları içerecek.
Uygulamaya ilişkin düzenlemeler
Gıdalarda Yapılan Beslenme ve Sağlık Beyanları Hakkında 20/12/2006 tarihli ve (AT) 1924/2006 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü dikkate alınarak Avrupa Birliği mevzuatına uyum çerçevesinde hazırlanan Yönetmelik hükümlerinin uygulamasına yönelik gerek görüldüğünde hazırlanacak talimat veya kılavuzlar, Bakanlık internet sitesinde yayımlanacak.
Yönetmeliğe aykırı davrananlar hakkında 5996 sayılı Kanunun ilgili maddelerine göre yaptırımlar uygulanacak.
Uyum zorunluluğu
Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce faaliyet göstermekte olan gıda işletmecileri 31/12/2019 tarihine kadar Yönetmelik hükümlerine uymak zorunda olacaklar. 31/12/2019 tarihinden önce etiketlenen veya piyasaya arz edilen gıdalar raf ömrü sonuna kadar piyasada bulunabilecek.
Geçiş Hükümleri
Yönetmelik kapsamında faaliyet gösteren gıda işletmecileri, Yönetmelikte belirtilen geçiş süreleri içinde Yönetmelik hükümlerine uyum sağlayıncaya kadar Türk Gıda Kodeksi Etiketleme Yönetmeliği hükümlerine uyacaklar.
Yönetmeliğin; Bilimsel Komisyona atıf yapan 18 ila 32’nci maddeleri 1/7/2017 tarihinde, diğer maddeleri yayımı tarihinde yürürlüğe girdi.
(51)
