Amman’da bulunan 10 bin yıllık bir köy olan Ain Ghazal, insanlık tarihinin en önemli aşamalarından biri olan tarıma geçiş hakkında paha biçilemez bilgiler sunuyor. İnsanlık tarıma geçişle birlikte göçebelikten yerleşik hayata geçti ve bugün içinde yaşadığımıza benzer bir toplum hayatının temellerini attı. Peki tarıma geçiş ilk olarak nerede ve ne zaman başladı?
Ain Ghazal ve Yakın Doğu’daki diğer yerleşim bölgelerindeki iskeletlerden elde edilen DNA’lar, tarıma geçiş hakkında önemli bilgiler veriyor. Amman’da 10 bin yıllık bir köy olan Ain Ghazal, tarımın doğuşundan sonra ortaya çıkan bir yer olarak biliniyor. Bu yerleşim yerinde yaşayanlar, arpa, buğday, bezelye ve mercimek yetiştiriyor ve taştan yapılma evlerde yaşıyorlardı.
Ain Ghazal ve benzer yerleşim alanlarının toplumların geçmişine dair çok önemli bir süreç olan tarımın başlangıcına ve yerleşik hayata geçişe ev sahipliği yaptığı biliniyor.
Bu nedenle sözü edilen yerleşim bölgeleri tarıma ve yerleşik hayata geçişle ilgili araştırmaların odak noktasında. Buna karşın çok sayıda araştırmaya rağmen, tarımı ilk kimlerin bulduğu ve tarımın dünyanın diğer bölgelerine nasıl yayıldığı konusu henüz kesin cevap bulmuş değil.
Tarım insanlık tarihini nasıl etkiledi?
Tarım devrimi türümüzü ve gezegenimizi değiştirdi. Avcı ve toplayıcı gruplar bitkileri ve hayvanları evcilleştirmeye başladıkça göçebe hayatı bıraktı ve binlerce yıl devam edecek yerleşim alanları kurdu.
Güvenilir gıda kaynağı toplulukların büyümesine olanak tanıdıkça küçük topluluklar büyük krallıklara dönüştü.
Tarıma geçişin dünyanın farklı yerlerinde başladığı biliniyor. Bunlardan ilki Bereketli Hilal olarak bilinen, bugünkü Irak, Suriye, Lübnan, İsrail ve Ürdün’ü kapsayan bölge.
Gerçek anlamda tarımın 11.000 yıl önceye dayandığı düşünülüyor. Bu bölgede tarımsal ürünler, canlı hayvanlar, gıda hazırlamakta kullanılan araçlar ve köyler bulundu.
Gelişmiş tarım yapıldığında dair en eski kanıtların bulunduğu bölgeler ise Suriye’nin kuzeyi ve Türkiye’nin güneyi.
Bereketli Hilal olarak tanımlanan bölge, kırmızı renk ile gösterilmiş.
Tarıma geçiş farklı bölgelerde aynı anda gerçekleşti
Ain Ghazal’da ve Orta Doğu’nun Neolitik çağa ait diğer arkeolojik alanlarında yapılan çalışmalar bu konuda dikkat çekici keşiflerde bulundu.
1990’larda arkeologlar, Bereketli Hilal bölgesindeki tarımın, şimdiki Ürdün ve İsrail topraklarında ilk kez başladığını, daha sonra buralardan diğer bölgelere geçtiğini düşünüyorlardı.
Ancak yeni araştırmalara göre artık, Bereketli Hilal bölgesinin farklı yerlerinde yaşayan toplulukların yakın zamanlarda, fakat birbirlerinden etkilenmeden tarıma geçtikleri düşünülüyor.
İlk çiftçilerin geçmişleri avcı-toplayıcılara dayanıyor
Geçtiğimiz yaz yayımlanan bir dizi makalede, 10 bin yıllık insan kemiklerinin kalıntıları üzerinde DNA çalışmaları yapan genetikçiler, farklı bölgelerde yaşamış insanların genetik analizini yapmıştı.
Hem Doğu Akdeniz’de hem de İran’da yaşamış ilk çiftçilerin geçmişleri, aynı bölgelerde yaşamış avcı-toplayıcı topluluklara dayanıyordu. Başka bir deyişle, çiftçilerin tek bir bölgeden doğup diğer bir bölgeye yayıldıklarına dair bir kanıt yoktu.
Araştırmacıların tespitlerine göre İran’da ve Doğu Akdeniz’de tarıma geçen bu ilk avcı-toplayıcı topluluklar, şimdiki Avrupalılar ve Çinliler kadar birbirine uzaktı. Toplulukların uzun bir süre boyunca birbirinde kopuk yaşamasının buna neden olduğu düşünülüyor.
Yakın bölgelerde yaşamalarına rağmen birbirlerine neden karışmadıkları ise henüz bilinmiyor.
İlk çiftçi toplulukları nerelere göç etti?
Öte yandan, tarıma geçtikten sonra, İran ve Doğu Akdeniz arasında bu uzun süren izolasyon erimeye başladı. Bundan 8 bin yıl önce, aynı bölgelerdeki yaşayan toplulukların birbirlerine benzemeye başladıklarını yine antik DNA çalışmaları gösteriyor. Bunun bir nedeni, tarımı öğrenen toplulukların, ürünlerini takas etmek için etkileşimleri olabilir. Bir diğer sebep ise tarımla beraber nüfusun artışı ve göçlerin yaşanması olabilir.
Türkiye’deki ilk çiftçi toplulukları ülkenin batısına doğru göç etti, ve 8.000 yıl önce boğazı geçerek Avrupa’ya ulaştı. O dönemde Avrupa’da çiftçilik yapan bir grup yoktu. Avrupa’da yaşayan topluluklar 30.000 yıldır avcılık ve toplayıcılığa dayanan bir şekilde yaşıyordu.
Bugün İran olan bölgede yaşayan ilk çiftçi toplulukları ise Doğuya göç etti ve bugün Hindistan olarak bilinen bölgeye yerleşti. O dönemde göç edenler, bugünkü Hintlilerin önemli bir kısmının atası olarak kabul ediliyor.
Kaynak: New York Times
(2669)
